In 'Thuis in muziek' buig ik me over een vraag die me al vele jaren boeit: kan muziek van ons betere mensen maken? De geschiedenis bulkt van mensen die een grote liefde voor muziek hadden, maar een nog grotere haat voor hun medemens koesterden. Daardoor is het niet zo vreemd dat velen geneigd zijn om te denken dat er geen morele kracht van muziek uitgaat. Kunst en de 'humanitities don't humanize', zoals cultuurfilosoof George Steiner het ooit stelde. In mijn essay ga ik tegen die gangbare opvatting in: van muziek gaat wel degelijk een verheffende morele kracht uit. Op basis van mijn persoonlijke ervaringen, de inzichten van vroegere filosofen en recent wetenschappelijk inzicht in de inwerking van muziek op ons mens-zijn argumenteer ik waarom muziek het goede in de mens kan doen opleven. Muziek doet ons thuiskomen in onszelf en de wereld.
Over 'Thuis in muziek':
De Standaard: 'Liefde voor muziek, neergepend in zacht druppelende zinnen'.
De Tijd: 'Een boek over de waarde van klanken in elk mensenleven. Een boek dat zin geeft naar muziek te luisteren.'
Trouw: 'Het zet aan tot denken - en luisteren - en muziek maken.'
De verovering van de vrijheid is grotendeels een herwerking van mijn masterscriptie, al zijn de verschillen tussen beide enorm groot zijn. Het vraagstuk van de vrijheid houdt me al lang bezig, al sinds ik kind was en we van communistisch Polen naar België vluchtten: naar het vrije Westen. In De verovering van de vrijheid vertel ik het verhaal van die vlucht, de moeizame start van een nieuw leven in vrijheid, en probeer ik dat glibberige begrip vrijheid beter te vatten. Want hoewel waarschijnlijk iedereen een opvatting over vrijheid heeft en meent te weten wat het is, is vrijheid een heel complex fenomeen. Waarom is vrijheid tegelijk lust en last? Waarom is het vaak een valse belofte? Waarom gebruiken én misbruiken politici de term zo vaak? En waarom draait vrijheid niet louter om wat je mag doen, maar ook om wat je kan doen? Op deze en andere vragen probeer ik in De verovering van de vrijheid een persoonlijk en filosofisch onderbouwd antwoord te geven.
Naar aanleiding van Bevrijdingsdag 2012 schreef ik op verzoek van Felix Meritis het essay Van angst bevrijd. Daarin schets ik wat ressentiment is, hoe het veroorzaakt wordt en waarom het zowel de individuele als maatschappelijke vrijheid beknot. Ressentiment is een fenomeen dat in de filosofie niet heel uitvoerig besproken is. Vooral Nietzsche en Scheler zijn bekend om hun ressentimentsleer. Ik neem hun werk als uitgangspunt om het kwaad van de Tweede Wereldoorlog te duiden en ga na hoe ressentiment verbonden is aan onmacht en onbehagen en wat we kunnen doen om ressentiment in de samenleving te bestrijden.
Voor mijn proefschrift heb ik vier jaar onderzoek gedaan naar de geschriften van twee denkers die volgens mij te weinig bestudeerd worden. Max Scheler was aan het begin van de twintigste eeuw misschien wel de felst schijnende ster aan het firmament van de filosofie, maar vandaag de dag zijn slechts weinigen met zijn naam of werk vertrouwd. En Karol Wojtyla geniet dan wel algemene bekendheid als paus Johannes Paulus II, het feit dat hij in de jaren voorafgaand aan zijn pausschap talloze filosofische boeken en essays heeft geschreven en filosofie doceerde, geniet weinig algemene belangstelling of bekendheid. In mijn proefschrift analyseer ik de centrale begrippen in het denken van Scheler en Wojtyla (die zelf een proefschrift over Scheler schreef): vrijheid en persoon.
Er is geen denker wiens boeken meer plaats in mijn persoonlijke bibliotheek innemen dan Leszek Kolakowski. Kolakowski was een van de belangrijkste en bekendste Poolse filosofen van de vorige eeuw. Mijn waardering voor hem vloeit waarschijnlijk voort uit het feit dat Kolakowski in geen enkel hokje past. Als filosofie de kunst van de twijfel is, beheerste Kolakowski die kunst als geen ander. Zelf omschreef hij zich ooit als een conservatief-liberale socialist en zei hij dat het eerlijkste antwoord op de meeste, filosofische vragen nie wiadomo is: dat is niet geweten. Voor dit boek schreef ik hoofdstukken over Kolakowski’s politieke filosofie en negatieve vrijheidsbegrip, zijn kritiek op het spinozisme, en vertaalde Kolakowski’s essay De onrust van onze eeuw. Eveneens schreef ik een uitgebreide biografische inleiding op Kolakowski’s leven en werk. Kolakowski’s leven is getekend door de onrust van onze eeuw: de malaise van Polen in het interbellum, de nazistische gruwel, de communistische repressie, het leven in ballingschap, de strijd tegen het communisme, de transitie.
Mijn debuutroman vertelt in afwisselende hoofdstukken twee verhalen die pas gaandeweg met elkaar versmelten. Enerzijds is er het verhaal van Elisabeth, die een moeizame relatie had met haar vader en na zijn dood voor de taak staat zijn huis leeg te maken en zijn spullen te verkopen. Anderzijds is er het verhaal van Anna, een jonge vrouw die vele jaren terug een verhouding had met een bijna veertig jaar oudere man. Een soort van liefde is een roman over de ongrijpbaarheid van de liefde, de (on)mogelijkheid om de ander te begrijpen, over hoe echte en totale liefde toch nog kan falen en gebrekkig zijn, en over de kloof die soms gaapt tussen de werkelijkheid en hoe we liefhebben en ons geliefd voelen.
Allmensch is een reflectie op de menselijke natuur en dat wat we in wezen zijn: steeds onaf, altijd in wording. Allmensch is een pleidooi voor ambitieuze bescheidenheid: we moeten als mens bescheiden genoeg zijn om ons te realiseren dat we allemaal vrij doorsnee wezens zijn, maar ambitieus genoeg om te beseffen dat ook een gemiddeld mens tot grootse dingen in staat is. We kunnen altijd beter doen, en altijd beter zijn. Dit kunnen is misschien wel het meest essentiële aspect van ons bestaan: 'De mogelijkheid om de middelmaat te overstijgen, om onszelf te ontplooien, om de wereld te verbeteren... in die mogelijkheid schuilt het wezen van onze condition humaine.'